ሲጘ እግርገ

ዚምን ጨቨቅ ኢትዮጵየቱ ንየትነይድ ዲፍረቁድ እንቅ ድሊስን ጭቅ ይየውም፤ እሩደው ሲጘም እጀቁም።ጉለሽ  አርቨኝጥ ኢትዮጲቊዝ ጣይትጝ ዋጥርጝኩጙ።  አርቨኝጥ ኻግርዙ ቀንትዝመ አምንሽትነይዝ ጝታ ብሪዝ ኻግርዙ  ንየትነይድ ፀናዝጝኩጙ፡፡

አኰ እምቲዙ ሸሹድንድ ኻይልዝ ግርቨቭዝን ቅመነው ቸልሻው አቐጘ ዓድዋ አልምስ  ክንድጝ ይው ዲቈው  ቲግቭር የጝ።

ኢትዮጲይቊ ጉለሽትነይ ሲጘጅቅ፣አውትነይጅቅ እንዝጘም ብርዝ ዊርሰቁ አቐነውድ 1888ቱ ጝጭል ኽዝቨኒዙ ናፅነይ ተክዘ – ዓድዋ፤ አኰ እምቱ እርከ አቢሰው አርቨኝነይዙ ሽሹድን፣አርቨኝጢዙ ካራማራቱ ጣይትን ቓሊሰንጥ ጛይ።

ችጘተ ጳውሎስ ኞኞ “ኢትዮጵያና የኢጣሊያ ጦርነት” ይሽተው ጝታ መፃፊል   አውሮፓቲስ ኪርም እስያ እንዝጘም  አፍሪከትም ቈሽ  ጊዝ ጨቨቅ ጎቁ ኽየተ ምጝግስታኒዝ ኢትዮጵየ ፊትንሺረው ጊዝ እጀው አቐጘ ፃፍጝኩጙ።

“ጝር ንየትነይድ ዲፍርጝ ግቨቭዝጝ ቅመናንስ ሊጘ ሽኽዝ ንየ ሚኩረ ፃቭሽትኩ፤ አነጚ ኢትዮጲቁ ጉለሽ  ንየትነይዝመ ክቭርዝ ኻይስጝኩጙ”ይጛንድም  ቈሽጘኩ።

ኢትዮጵየት  ሰሜንስ  ደቡብ አሽ፤ ምስራቅስ  ምዕራብ አሽ ሲዘ ሚርየኒዝቅ ዚምን ጨቨቅ ፃለት ፋዘፋዝጠ ሚኩርኩ። ዘይላስ በርበራ አሽ፣ ኦጋዴንስ ተምቤን አሽ፣ ምፅዋስ አድዋ አሽ፣ ጎንደርስ ሀረር አሽ…ፃለት ሊቪየው ጉለሽ ክሪጘው ስፍረ ችጝሻውም።

ትህትነ ኢትዮጲቊስ ፃብ አቐነውድ ቑጠ ናፅነይ ቈሽ ጝታ ሽጙ የጝ። ጝታ ኻግርስመ ሰንደቅድ ሳስሸው ገቨ ቓልጘው ጨቨቅ ጝታ ፃብድ ጭውዝጝ ጝታ ሽⶔዝ ሊቭጘኩ።

ጣሊያን አድወትል አጋልዘው ኻሽንድ ዊሰናንስ ሊጘት ኢትዮጵየት ዊርረውዝመ ኢትዮጲቁ አርቨኝጥ ሲዘ ሚርየኒዝቅ ብሔር፣ እምንት፣ ቈጝቈ ቺዚንቀት ኽዝቭድ አቭርዘነውዝ አኰ እምትዙ ሹሽድንዝ ግረ ጣልያንት መዜ  27 ግርየ 19 33 ዓ.ስዝ ሊጘት ድሊስን ፃቭጘው ጊዝድ ብሔሩ ደረጀዝ አምረ ጨቨቅ ‘አርቨኝጥዙ ግርየ’ይሽተነውዝ ኪብርሸኩ ።

ንጭቱ ይና ዲቭየይዝም እድወ ሸሹድኒዙ እርወነ ችጘር ፃይጝ ዊነቊ ማኽሊስ ደጃች ኃይሉ ከበደት ሲጘድ “ያልተዘመረላቸው” የው ፍጹም ወልደማርያምቱ መፃፊዝመ http://www.Dress.etስ ችጝነቁ ሚዝረንድ ሲርየ ፃቭን አንቭቭስነ ቀኑን።

ደጃች ሃይሉ ከበደ 1886 ዓ.ስ ጚር ዋግ ሹም ከበደ ተፈሪ ስመ ጝኘ ዊዝር ሂሩት ንጉስቲስ ላስታ ለሊቨለትል እኹርሽጙ። ብልኽዝመ አርቐተ ዊንጛንስቅ አደረይዝ ማኽርዘተ አቕጝ አዲስ አቨቨ ዊቱ ኰርም አቕሽ ዊንጝኩጙ።

ጝታይርቱ ጊንትድ ቲክን ወይትጎ ዋጥረነውዝ ደርግቭሽነይዝ አግልግልጛጙ ዊንጝ እግርገም  “ዋግ ሹም”  የው እቻቐው መርግዝ ወይት ጭሰጭሰነው ኪርምጙ።

ጣልያን ሊጘት ይና ኻግርት ዊርተ ተረነውዙ ጂጘ ወሸቁድ ወይሽም ኃይሉ ጝታ ሰራዊትድ ሳልጥንዝጝ ከምሸዝመ ሊቈ ፃየነውዝ  ጣልያንትጎ ዝምርጝኩጙ።

ጥቅምት 3 ግርየ 1928 ዓ.ስ ጣልያንቱ እርቡለ ቦምብዝመ ኧብልጥዙ ጋዝ ማልጛጙ ሰራዊቲል ችጝዝጘው ቘጨድ ማኽተናንስ ድንኳንድ ፋዚንቀት ሰራዊትድ ስፍረ ፃይጠጘድ ፃቨነውዝ ፃለት ባዶ ድንኳኒል ቦንብዝመ ኧብጥል ትንዛጙ ጝ አለመድ በክንጠጘዝመ ሰራዊቲል ቲክንጠ ዊነው ቘጨድ ማኽተቊ አምኰረ ቃወተም ጛይ።

ታኽሰስ አርፈ ጀነራል ደላሰምቲስ ቃውሻጙ ዊነው ፃለትዙ ሰራዊት ተንቤንት እግዝግዝ  ዐቢይ አዲትጎ ፍልውልዋጙ ዊናንስቅ ደጃች ሀይሉ ፃለት ዐቢይ አዲቱ ቲረድ(አበድ) ፃያየጘ ዲቁትነይ ፊስጝ ጝታ ሰራዊቲጅቅ ግርቨዝ ኪርም ኩኑ አሽ  ኻግረ ኹልዝቁ ናንጣንዝ  አስልሸቁ አጭነዙ ጎራዲ፣ ገሸ ዝመ ላጥም ገባንድ አሩሸነውዝ ፃለትድ ቕልመ ቕልመድ ቕዝጛጙ ግሪጝኩጙ። ድልመነይዝም ድሊስን ጛግስ አቕር ንቕፀው መሰሪዝመ ዊተድረም መራቕጝኩጙ።

ተንቤንት ራስ ካሳ ስመ ራስ ስዮምስ ይውጝ  ጎህ ምድራ ሃያ ጊዮርጊስት ዲቭርዘነውዝ፤ ቀበርታት ጋቢዝ ተረው ፃለትዙ አጭነድ ማኽተነውዝመ ሲቨነውዝ ሊጘት ድሊስጝ ንቕፀቊ ፃለትዙ  ሰራዊቲዙ አቫለንዝመ አጭነ መራቐነው ቸልጝኩጙ፤ አነጚ አሰነይዝ ኻትረ ኻትርሸነዙ ሲቭንል ፅቭጛጙ  ኃይሉ ጝታ ቕልመይል ልኻንድጝኩጙ።

“እን ኰሪዝም  ደጃች ኃይሉ ከበደ “ይና ኻግርት አውንም አሽ ፃለት ቅማውም፤ ይና ዝቨሸንት ፃለትዙ ልኲ ደዳውም፤ ጫነ ጨቨቅ ማኽትን አሰነይዝወ ናፅነይ ግርየሸንትል አሽ ሸሹድነኩን” የነውዝ ጝ ፃምጥ አርቨኝጢጅቅ ቃል ኪዳን ጥውጝኩጙ።

ኻምል 1 ግርየ 1928 ዓ.ስ ሲልዳ ይሽተው ጅውነይል ፃለት ወርሹ፤ እን ሸሹድኒዝ ደጃች ኃይሉ ትውነ ዊዝር ሸዋነሽ አብርሃም ስመ ጝታኹር ልጅ ወሰን ኃይሉስ አድልሽጘውም ዊኑ። እንድሊስኒዝም ኰሪዝቁ አዝማሬንድ ቲክነው አስጘድ ይጝኩጙ።

የሲልዳን ጦርነት-ድል አድርጎ ወግቶ፣

ባንድ ቀን ፈጃቸው- አምደወርቅ ገብቶ፣

ሚስቲቱ ሸዋነሽ -ልጁ ወሰን ኃይሉ፣

በአምደወርቁ ውጊያ-ድል የተካፈሉ።

ፃለት አዲስ አቨቨት ፃየት እግርገ ቲክንክነዝ ድሊሰውዝመ ጨንቅዙው ደጃች ኃይሉት ፎቶድ ጋዜጠል ፊሰነውዝ “እኒን እርወነ ይና ፃለት የጝ” የነውዝም ጝታ ገውትድ አልምስ ቓሊስጝኩጙ።

እንዝም ሲርየ አጉረተ ዊተድረዝመ አጭነ ሲልፍዘነውዝ ድሊሰናንስ ፊርሽም፤አምደወርቅትል ስፍረ ፃይ ኻየው ዊግነድ ፃለትድ ዊኒየጘ ፃቭጝ ጣዘነውዝ ኻቕጙ።

ተከተከውዝ ደጃች ኃይሉስ ቃውጘው ወይቱ ሰራዊትድ ታኽሰስ 1929 ዓ.ስ ፀለጌብ በር፣ ለካቲት 13/1929 ዐቢይ አዲ፣ ሊጘት ኻምል 4 አምደወርቅስመ ንኻሽ 12/1929 ዓ.ስ ሲልዳ ፃለትዙ ሰራዊትድ ፈነ ቢስጝ ኻቐቊ ወይቱ ጉለሸ ጛይ።

ድሃናቱ ኽዝቭድም  ጋይል ጭቭስ ፃለትዝ ጣይታየጘድ ሚዝረ ፊሳቅ የውዝመ ፃለትዙ ፍልውልወድ ደጃች ኃይሉስ  ድቁጛጙ ድሊስንዙ ወነ አጠ ፃቨነውድ ቓሊሰናንስም ቲክነው አስጘድ ይሽትኲ።

ድሃና ድሃና- ድሃና መንዲሱ፣

ትልቅ ሰው ሸሻጊ- ከነ መትረየሱ።

ደጃች ኃይሉ ስመ ወይቱ ጝታ ሰራዊቲዝ ኢጣሊያቱ ሰራዊቲልችጝዝጘው ስነ እዘንዙ  ገውቲዝ ጎው እጅር ኹርስ እኹርሽየቁ ፃቭጝ ሲልጛጙ ዊንጘጘም ዊግሸኩ። እኒንት ቓሊሰነዝ ቈሽ ጣልያንት   ላው ላው መኮንነንድ ጅውነይዙ ፅበጥድ ኃይሉ እን አበድ ቑጡመ? ይጝ ዋቕረነዊል አሽ ችጝጝ ዊንጘጘም ወይትቁ ኽየቁ እቂዝ ዊግሸኩ።

ናፅነይዙ ጋጥመድም  ቃፅል  ደጃች ኃይሉ ቺተቺተቁ ስፍሊል ችጝሸነውዝ ፃለት ፈነ ብጠጘድ ፃቨነዊዝ፤  እን ጝታ ጉለሽቲዝመ ንቕፀው ግልውቲዝ ኻልክሸው ፃለትም  ጝ ፅውረይል ድው ቅወናንስ ፃቭየው ሚኩረ እጀውም።

አሰነይዝም ሚስኩርም 15 / 1930 ዓ.ስ ወለህትል ደጃች ኃይሉቱ ሰራዊትድ ፃለትዝ ኪብሽ ፤ ጉለሸ ደጃች ኃይሉ ፃለትዙ ጥይትዝ ጣይትጝ ክርጙ። ወይትቁ ጉለሽ አርቨኝጥ ላብጠ ኪብሸቁድም ሲቅልሽጝ ክርጝጠጘድ ፃቭሽትጝኩጙ።

ጣልያንም ደጃች ኃይሉ ከበደት ገውተነዊዝ ጎ ጉለሸይዙ ቕልመድ ቀቭ ቀልቀልዘነውዝ ገውስውሰነ ፃቭኩ። ጝላዘ አካሊዙ እርሸድም ድዃረዝ ፃን ከዝጝ ማልኩ። እን ኰሪዝም ቲክነው አስጘድ ይሽትኲ።

አባ መረብ ኃይሌ -ኃይሌ አባ ይባስ

አንገቱን የሰጠው-እንደ ዮሐንስ

ወለህ ከሜዳው ላይ-ገብቶ ሲቀድስ

ቄሱ ታፈረ ነው-ዲያቆኑ ሞገስ

አባ መረብ ኃይሌ -ኃይሌ አባ ይባስ

አጨደው ከመረው- ወቃው እንደ ገብስ

ፃለት አዲስ አቨቨት እግዝግዝ ገነተ ልዑል ጝነ ምጝግስቲል ፊሰቁ ቅርሰን ማኽሊስ ላውድ ደጃች ኃይሉ ከበደቱ ተከድ ጝታ ጋዜጠኒልም ፊሰነው ቸልጝኩጙ። ደጃቺዙ ክርጘይዝመ ቀቭጘው ጅግነይዙ ጋፂዙ ተከድ ቈሽጝ “ኽየተዙ ቄሳር፣ኽይረይ ፋሽስትቱ ኽየተ ፃለት ሊቩ” የነውዝ ደጃች ኃይሉ ከበደትል ፃይጘው ገውቲዙ አቕንትድ ክረትም አምናቅ የነውድ ቓሊስጝኩጙ።

ፋሽት ኢጣልያቱ ሰራዊትድ ጉለሸ ደጃች ኃይሉ ከበደ ክረትም እግርገ ጡሻው ቲግቭር ፋፅመነውድ ኢትዮጲቁ አርቨኝጥ ሚንውትዝ ሽሹድጝ ናፅነይድ ዊስጛንስ ምላሰንም አቕኲ።

ሲጘ ሰራሸውዝመ ሲጘ ፃየው ክራውም፤ ጝታ ሽጙድም ዲቭኒስ ንየ የጝ። ናፅነይስ እግርገ ጝታ ጉለሽትድ ልብተቁ አደረድ ጉለሸ ደጃች ኃይሉ ከበደ ሌተናል ጀነራልነይዙ መርግዝ ጭጝሽጛንስ ፃቭጝኩጙ። ኢትዮጵየስ ቃውሰተ ጀነራልዙ መርግም ለምረቁ  ጉለሸ ጛይ።

አዲስ አቨቨ ጝታ ሽⶔዝ  ራስ መኮንን ዚወ ሀገር ፍቅርት ጋቢል  ጊዮርጊስትጎ ፊሰው ጉግድ ሌተናል ጄኔራል ኃይሉ ከበደ ጉግ” ይሽት ሽⶔዝሽትኲ። ተከተከውዝም እኹርሽጘው ጅውነይል ወይ ኽምረ ብሔረ እቅ ጭሰጭሰን ሳቁጠ ኻትመይል ሌተናል ጄኔራል ኃይሉ ከበደ ቃውሰተዝመ ማኽለኘ ክንድጝ ጝን ሽⶖዝሽትኵ።

ይና ለወንትድ አትርዝን፤ ይና አቅል ጉለሽ አርቨኝጥ ከስጘይ ኢትዮጵየቱ ንየትነይድ ዲፍርሻየጘድ ንጭም አምርም ኻየነው እንቅ ዜገኒዝ ኻይሽተኩ። አስለ ክፍሊዙ እፃ የጝ። ዲግ አጥን።

ኪሮስ ወ/ተንሳይ

መዝየ 30/2017