አርቐናጙ ልየል

ኤች አይ ቪ ኤድስ 1990ኒል ዊነው ትንትኒዙ ምፅነይዝመ እጅርዙ ክርጘድ ዓልም አቅቨዝም አነ ኻግር አቅቨ ደረጀዝ ነንት ሰቲዝ 75 ላዝ ቃፅቨነውድ ዋልጠ እርፊስ ቃውስ ትኽነ ሚኒስትር ፊሰው ሚዝረድ ቓሊሰኲ።

ኤች አይ ቪ ኤድስዙ ሽወድ ፈራቐው ኰሪዝ ይውሽታጙ ዊነው ልብሰነድ ነንት ሰቲዝ እጀውም የነው ደረጀል ችጝኩ፤ አነጚ አንፀ ኤች አይ ቪጥላዙ አግልግለይል ግርየው 2005 ዓ.ስ ኪርም ልውጠ ተረነውድም ድቁሽተኩ።

ንቕፀቁ እቅ ጥላድ አሩሸነው ኪርመነዊዝ ጝታ ኒቭስ አቒል ፅበው  ቫይረሲዙ ምፅነድ ቃፅቫንስም ፃቭኩ።ኢትዮጵየትል ቫይረሲዝ ጠቃሸቊስ 91 ላዝ አቐቁድ ጛቕመት አርቐቊ አቐነውድም ትኽነ ሚኒስትርድ ፊሰው ሚዝረድ ቓሊሰኲ።

ፈረንጀኒዙ 1990 አሰነይል ኢትዮጵየትል አምረዝ ፃይሸው እጅርዙ ምፅነድ 100 ሽኽ ዊነው አቓንድ ፤ ነን ግነ 7 ሽኽዝ 250  ጊመነውድም ድቁሽተኲ። አነጚ  ኢትዮጵየትል 605 ሽኽዝ 238 እቅ ቫይረስድ ጝታ ብሪል ችጝሸው አቓንድ፤አምረ ጨቨቅ 7 ሽኽዝ 428 እቅ ቫይረሲዝ አይርዝ ፃይሸቁ አቐነዊዝመ 10 ሽኽስ ንየድ ቈሽ እን ቫይረሲዝ ምላሰን ክረቁ አቐነውድ እንዝጘም፤ ጥቅለ ቫይረሲዙ ትኒትንድ   0.87  ላይስ አቐጘዝመ አፍሪከስ ሳስ የው ትኒትንዙ ምፅነ አቐጘም ኢትዮጵየቱ እቀ ኽቭር ትኽነ ኢንስቲትዩት ዲቈው 2024ቱ ጎርጎርሲያኒዙ አምረ አሰነይዝ ፃቨው ፅንኸዙ ትንበየድ ቓሊስጘኲ።

አይርዝ ቫይረሲዝ ፃይሸቁ ዜገን ማኽሊስ 70 ላይስ አጥጘድ አፍሉ እድሚል ችጝሸቁ ውሸብል ጛይ።  ተሃዋሲዙ ትኒትንዙ ምፅነድ ክልሊስ ክልል ቺተን ፃየው አቓንድ፤  አዲስ አበባ ኻትመ ጭሰጭሰን 3.25 ላዝ ሚዝግቭሰነውዝ ቃውሰተ ጋምቤላ 3.24 ላዝ ቲክነተ፣ ሐረር 2.76፣ ድሬዳዋ 2.35፣ ፅልየዝመ ብላ ክልለን 1.2 ላዝ ሚዝግቭሰቁ ጛይ።

ንጭቱ ይና ዲቭየይዙ ሚርየድ ወይ ኽምረ ብሔረ እቅ ጭሰጭሰን ዝቛለ ወረደድ ጎን ፃቨነውዝ ኤች አይቪ ኤድስዙ ትኒትንድ ሚሪሸውዝ ሚዝረ ችጝዝነ ቀኑን።

“ያን 2010 ዓ/ስዝ የጝ ቫይረስድ ይብሪል ፅበነውድ ደድሰውድ። እኒንትም ልብጠውድ አርቕጨ የር አይንቀት ይውነ እኹርተ ቅምት ፃይሽር ሆስፒታል ፊትረው ኮሪዝ ዶክተረንድ ምርመረ ፃቭጝ ይበልቪትሸንትል ቫይረስ ፅበነውድ ቓልጝ፤ ይትም እን አጋሊዝ ሚርምርጭ ይቕመት አርቕጨጘድ ፃቭሽጡን” የቁድ አት ስዩም ደጀኔ ዝቛለ ወረደ ኤች. አይ. ቪ.ቫይረስ ጝታ ብሪል ፅበው ገረደይዙ ሊቀመንቨር ጛይ።

ምጝግስት ጥላዙ አልስንድ ነንትል አሽ ቀቨቀቪንቀት አልሰነውድ ሚዝየንዘቁድ አት ስዩም፤ አጡ ኹረ ዀነውዝ ጥላድ ፊሰነው አዊንም ትኽኑ እጅሪዝጘድቅ ጊምን ክብይን ጊቭርዘናንስ ቸልሰው አቐጘ ዊግትጘኲ።

አት ስዩም ጝታ ጥወርድ ጒዘነውዝመ ንግርንል ሲሪሸው አቓንድ፤ ጥላድ ጡሸውዝ ጝታ በልቪትሸንጅቅ ፊስጛጙ ቫይረሲስ ናፀ አቐቊ ኹልም ፍርዘነው ቸልጝኩጙ።

ኻግርሸንትል አጋልዘው ፃውተዙ ድርቑትንድ ኤች አይቪ ፈራቓንስመ ትኩርት ጊቭሽታንስ ፃቨነውድ ዳቕስጝ፤ እን ፅውዘይዝ ጅሉዘ ሰቭትጛጙ ዊነቁ ድርጅተንድም ቀቭጝ ንቕፀቁድ ዲሊል ኽሪጥጘድ ፃቨጘዝመ አይርዝ ፃይሸቊዙ ምፅነድ ጊዝ ጨቨቅ ቈሸነውድ ገውሰው አቕንትል ችጘጘ  አት ስዩም ጉይጘኲ።

“ፅውዘድ ጊዝ ጨቨቅ ቈሻጙ የጝ፤ ኽይጠጘዝ ጊቭርዘተ ውሸብልድ የጝ ጠቃሽጘውድ። ፅውዘይዝ ፃይሸው እጅር ጝ ጋፂዝ አራሰኲ። እንዝም ሲርየ ዲፍረቁ ላው ላውድ ሚርምርሽጝ ጥላድ ፊስጛንስ ማኽረኩን፤ አነጚ ክትን ኽዝቭዝ አርቒስርን ውር ቲርፍዝርኑ? እቀ ገረደይዝ እሪሸነ አርኑ ጚ ይጛጙ ጛቕመት ሺውደቁድ ዊትቁ አየቁም” ይጛንድ አት ስዩም ዊግትጘኲ።

ቃውስ የው ምጝግስት ቫይረስድ ፅበዊል ችብራንስ አጀንደ ፃቭ ዊነው ኰሪዝ ቫይረሲጅቅ ፅበቁ እቀ ኽቭርዙ አድላንድ ገረደዝ ፅርሽጝ ጥወር ፍልፍልዘነ ጉገን ሚቸሚችዘነዊስ ከስጘ፤ በጀትዝ ከቭሽትጛጙ ዊንጘጘ ጉየቁ አት ስዩም ነንት ሰቲዝ እንቅ ችብረነዊዝ ኹን ጨናንስ ይጝ ጥንቅቀ ጒድለው ዊስቭትዙ ንግርኒል ንቕፀቁድ ውላቐነውድ ጋልፅጘኲ።

ወረደይል ገረደድ ችበችብሰናንስ ምጝግስት ጋብዝ ኮንቴይነር፣ እስቴሽነሪዝመ ፎቶ ኮፒ ማሽን ይውሽት ዊነጘ ጉየቁድ አት ስዩም፤ኰሪዝ ዊነቁ ቃወጢዝ ዚርፍሽ ኮንቴይነርድ ጭቑ እዳቐነውድ ጉይጝኩጙ።

ገረደይል 60ስ ንየ አቫለን ፅበነውድ ጉየቁድ አት ስዩም፤ ነንት ሰቲዝ ኮንቴይነርድ ክራይዝ ውላይሰነውድ ጉይጝ፤ ሳስ የው ጥወር ፃየቊዝ ይውሽተው አቐጘም ዊግትጘኲ።

አሰነይዝም ውሸብለድ ፅውዘድ ግፈዝጘ እግዘጘ ሚርየቁ አት ስዩም ኮንዶም አሩሸነው ወይሰ ይዋውዝመ ኻቨረ ገቨዝጘ ቓልሽተው አቕንት ፅበጘ ልብስጘኲ።

እኔንት ቓሊሰነዝ ጉይጛንድ አት ስዩም” ይጝንድ ኽይጠጘዝ ውሸብልዙ ችጝሸነ የጝ፤ ምላሰንድም ኹረዝመ ዝየነ እንዝጘም ካራንቡለዝመ ፑል ዋርደነ አቓንስቅ ኮንዶም እቑረኩን፤ አነጚ ቓልዳንትጘ አውም አሩሺንቀት አሩሸነ ጊዝድ ዲቋጙ የጝ”የነውዝ ውሸብለይል ፅበው ቢተድ ዋርዝጘኲ።

“​ማኽተነ ሰበንድ ጽ/ጝንዝጘ ቸልነውድቅ ልብሰነዙ ሰቭ ሰቭትናጙ የጝ፤ አነጚ ምጝግስትዝመ መንግስትቁ አየቁ ድርጅተን ፅውዘይል ፃይጝ ዊንጘው ትኩርትድ ቓፅቭጝኩጙ”የነውዝ ጋልፀቁድ ዝቛለ ወረደ ትኽነ ኻይን ጽ/ጝንዝ ፅርሸው ቲቪዝመ ኤች አይቪ አግልግለ ማኽተነዝመ እግዝግዘነ ሙየ ጉርየ አቐቊ አት ሙሉ ሸዋ ታፈሰ ጛይ።

ኤች አይቪዝ ጅሉዘ ይውሽታጙ ዊነው ከቨድቅ ችብረነውድ ጉየቁድ አት ሙሉ ሸዋ፤ሚርምረነ ኪተንዙ እጅጝት ፅበነውድም ጭቭስየቁም።

ነንቱ ሰቲዝ ኤች አይቪዙ ምርመረ  ፃቭሽተውድ ኽየቁ ትኽነዙ ችብረንጢል አቐነውድ ሚሪጝ ኮንዶምዙ ትኒትንድም ገጠርድ ቈሸው አይንቀት ኻትመይል ጭቑ ዊስንሸው አቐጘም ጋልፅጝኩጙ።

“ቫይረሲዙ ትኒትንድ ፈራቐነውድ ቓሊሰነዝጘ ፊስናን እን አርፈይዝ ጭቑ ኤች አይ ቪዙ ምረምረ ፃቨቊስ 11 እቅ ጝታ ብሪል ችጝሸኩ። እን ምረምረይዙ አግልግለድ ገጠርድቅ ቈሻን ቈሽ ውር ቑጠ ፃይሸጘ ጊምተናንስ ችግሳውም” ይጛንድ አት ሙሉ ሸዋ ዊግትጘኲ።

“ኤችአይቪ ቫይረሲዙ ትኒትንድ ቈሸውድ ቃወጢዝ ትኩርት ይውሽጣቅ የነዊዝ የጝ” አት ሙሉጌታ ካሳየ

ጣይትኒስ እግርገ ማኽተነውዙ ሰቭ ሰራሽትሽም ጊዝጘዝ ጨቁ፣ውሸብልዝመ ክንደጢል ዘስክረነውዙ አቕንት እትለጘ ጉየቁ አት ሙሉጌታ ንጭቱ ጊርቂል አሽ ኮንዶምዙ እጅጝት እጀቁ አቐነዊዝመ ተረቲዝ ግነ ኻግርጘ ችግሰድ አጋልዝጠ ቸለጘ ሚሪይጘኲ።

ሰሜንቱ ጣይትኒስ እግርገ ቫይረሲዙ ትኒትንድ ጊዝ ጨቨቅ ቈሻጙ ሚርምርሸቊ ማኽሊስ 2016 ዓ/ስዝ 7 ነቁጠ 2 ዊነነውድ ጉይጝ፤ ፃይሸው አምረይዝ ቈሽ 0.8 ላይል ችጘነውድም ቃወጥድ በጀትዝ ዲግፍን ማኽተነ ሰቭድ ሰራሽታንስ ፃቫቅ የነውድ የጝ አት ሙሉጌታ  ጒይጘውድ።

እኒጅቅ ፃየፃይሸውዝም ቫይረስድ ጝታ ብር አቒል ፃየቁ ዜገኒዝ ፃቭሽተው ከቨ እጀው አቐነውድ ጉይጝ፤ ጭቕጘ ሳስ የው ጥወር ፃየቊዝ እቀ ኽቭርድ አቭርዘነውዝ ከቭሽትጛንስ ፃቨነውድም ሚርይጝኩጙ።

ገሪሸው በጀቲዝ 2%ድ ሻይ ቡንዝ ግርያጙ፤ እቀ ገረደዙ ምኽርኽረ፣ መቸዝ መቸቱ፣ አንፀ ኤች.አይ.ቪዙ ምኽርኽረ ይሽተቁድ እንቅም ምጝግስት ችብረንጢል ፃቭሽታጙ ዊነውድ ችብረነዊዝ ቫይረስድ ፈራጠጘዝመ እቀ ኽቭርድ ዘስክርጠጘድ ፃቨነውድ አት ሙሉጌታ ዊግትጘኲ።

“ቫይረስድ ፅበዊል ችብሰናንስ ላው ችብረዙ ጭቑ አይንቀት  እንቅም እቀ ኽቭር አድለይዙ ችጘር የጝ። ቃወጢዝመ ገረዱ ዲምቅሽን ቈሽ ንየስ የው ችጘርድ ፈነው ጥውሸኲ” ይጛንድ አት ሙሉጌታ ጋልፅጘኲ።

ኤችአይቪይል ዘስክረነው ዲዝጝሻጙ ተረነውድ ዊግተቁድ ብላ ክልል ጝታ ብሪል ቫይረስድ ፃየቁ ውሸብልዙ ገረደ ፅረ ቦርድዙ አኽቨተ  አት ብርሃነ መስቀል ሲሳይ  ውሸብለድ አጉረውዝ ክልሊል ቫይረሲዝ ፃይሻጙ አቐነውድም ጉየነውድ አጅሽተው የጝ።

ብላ ክልል እንዝ ሚቅ  1.7 ይስ 1.6 ይዝጐ ጊመነውድ እንዝጘም 1.28 ዊነውድ 1.09 ይዝጎ ጊመነውድ ፅንኸን ቓሊስጛጙ ዊንጝሽም፤  ነን ፅበው እማንቱ አቕንትድ ቺተቺተቊ ገጫሽነኒጅቅ ፃየፃይሽት ፊንቅልሽንዝመ ፃውተዙ ችግሰንጥድ ፅውዘድ ፈራጠጘድ ፃቭኩ።

ኤች.አይ.ቪ. ቫይረስ ንቕጸቁ እፍርዘተ ዜገንዙ ሩሔድ ማጥለው፤ መልቊድ አቅል እጀው እዳዘው፤ ኻግርሸንቱ ምፀነ ፃጀይል ጥቕዘ ጭሰው  ጥላ እጀው ፅውዘድ ማኽተነው ጡሸኲ። ላዘ ጋቢዝ ቈሽ ብሔረ እቅ ጭሰጭሰኒል አጋልዘው ሚርምረነ  ኪትድ ሚሪሸቁ አካለን እክሰ ሳልጠውዝ ይወነው ጡሸኲ። ጋዜጠሸንቱ እፃ የጝ። ዲግ አጥን።

ኪሮስ ወ/ተንሳይ

ሲን 15/2017