አድዋስመ አስጘዝ

አድዋቱ ጣይትኒዝ ጎንድ ኢትዮጵየስመ ጣልያንት ማኽሊል 1881 ዓ.ስ ጝታ ቀንሽቲዝመ ዲምቅሽንድ አትርዘናንስ ፃቭሽተው ውጫሌቱ ቲስመምንድ ዊኑ። ቲስመምንድም ሊጘ ኻግራኒዝቅ ሚቸው አቕንትዝ ብልቓጘዝመ ጣልያንኘ ቈንቁጥዝ አስልሸው ዊኑ።

እን ቲስመምንድ 20 አንቀፀን ፃየው አቓንድ፤ ጣይትኒዝ ጎን አቐውድ ግነ አንቀጽ 17 የጝ። እን አንቀጽድ ጣልያንኘ እክሰይል ጎየውድ ኢትዮጵየ ላጥ ኻግራኒጅቅ ፃይረው ኻለይዝቅ ጣልያንት ምጝግስት ጋቢዝ ፃቭሽተው አቐጘ የጝ ፃፍሸውድ።

ብልቓጘይዝ ፃፍሸውድ ቈሽ ኢትዮጵየ ላጥ ኻግራኒጅቅ ፃይረው ኻለይዝቅ ጣልያንቱ ምጝግስትድ ዋቕረነውዙ ግዴተ እጅረይ አረጘ ጋልፀው ዊኑ።

እን እክሰይዙ ቀተድ ልብተቁድ ዳግማዊ አጼ ሚኒሊክ ቲስመምንድ ለምርየቁ አቐነውድ አውሮፖት ኻይልቁ ኻግራኒዝ አርቒስጙ። እኒንት ወሽረይ ጣልያንም ሲዘ ሚርየይዝቅ 20 ሽኽዝ እጊተው ሰራዊት ኢትዮጵየትጎ ድውች። ኢትዮጵየት ጋቢዝም አፄ ሚኒሊክት ቃውንዝ ጣይትንዙ ቕየ ፃቭሽቱ። ለካቲት 23 ግርየ 1888 ዓ.ስ ጣይትንድም ኪርምሹ።

ኽምጥም አድዋቱ ጣይትንዝ ምላሰን ኤርትራት ጣልያንስ ዲቁስ ይወዉ ውጫሌቱ ቲስመምንድ ጝታ ቃወተ ዋግሹም ብሩ ገብረመድኀን ጋቢዝ ቃርንሽጘውድ ገነ ኪርመነይስ ዊኑ። እኒን ሸዋት መሳፍንተኒዝ ቀንሽየቁ ወይሽም ብሩ ለውርድጘው ኰሪዝ ፅብጘዊል እፁሽጥጘዝመ ጝታ ቅምኒል ዋጥራይጘጘድ ፃቭሽትኲ።

ጝታይርቱ ዊንብሪል ዋግሹም ጓንጉል ቲኪሽጝ፤ አድዋቱ ጣይትንድ እዳቓው አቐነውድ ቲክን 1887 ዓ.ስዝ ሳቁጠ ፊረነውዝ ጝታ ሰራዊትድ ፅርጝኩጙ። እን ኰሪዝ ዋግሹም ጓንጉል ጝታይርቱ እፁሽኒዝ ኻልክሸው ኽዝቭድ ጥወጥውሰነውዝ አድዋት ጣይትኒዝ አስልሸነው ቸልጝኩጙ።

አምባላጀቱ ጣይትኒዝ ሚርሻው ጉለሽትነይ(ጀብዱ) ሰራሸው ወይሽማኒዙ ማኽተነድ ደጃች ወልደተክሌ ጎበዜ፣ ፊታውራሪ ጊደን ገብሬስመ ዋግሹም ጓንጉል ታግስ ቃውሻጙ ድሊስን ሚዝግቭስኲ። እንዝም አምባላጀትል አጉረው ወየ ኪፍልሽ ጣልያን ወርሽች።

ጣልያንቱ ሰራዊት ቃወተ ጄኔራል ቅውⶔ፣ ጀፀነራል አልቤርቶኒት መራቕⶔ ክሩ፤ መድፈንዝመ ሲዘ ላዝ ንየ ሰራዊትዙ አቫለን ማራሽጙ፤ ንቕፀቁም ልኻንድጙ። እዳቐቁድም ቢትንሽጝ ጝታ ኻግር ጥውጙ። አውሮፓት ጋዜጠን ፃረቁድ (ፈረንጅ) ወርሸነውድ ፃፍጙ። እኒን ሳልጥነው ይሽተው አውሮጳቱ ኻይሊል ሳልጥንየው ይሽተው አፍሪቃቱ ኻይልድ ኻትርሸው አጉረው ዊተድረዙ ሚዝረዙ (Military Security intelligence) ኽይት ዊንም ድሊስን የጝ።

ዊተድረዙ ሳይንስዝ ቈሽ ዊተድረዙ ሚዝረዝመ ግደጅዙ ፋፅምፅመዝ አርወድ ቀለውዝ ቓልሽተው አየውም። ሳይንስዝመ ቴክኖሎጂዝ እግርገ እዳቐቊ ኢትዮጲቊም እጅጝ ኰርዝ ድሊስጝ አልምት ምጀድ ናኒዝ ፃይስጝ ዲፕሎማሲዙ ለምርሽትነይድ ንየስ ሽጙ። ኢትዮጵየ ሊግዘው ዚምንዙ ሲጘይዝ ቢዘትቊ ዊረጢጅቅ ፃቭረቁ ጣይተንጢስቅ እማንዝመ እክሱነይድ ሲርየ ፃቭርኲች።

እንዝም ዲፕሎማሲው ሥልጣኒድ እንቅ አውሮፓስመ ዓልምስ ኻትርሸውዝ ቓሊስች፡፡ ላ እምተንዝ ንየ ዲፕሎማሲው ዲምቅሽን ፃይረይ ጝርልወ አፍሪከቱ ኻግር ኢትዮጵየ ጭቑ ጚ:: ንቕፀቁ አፍሪከቱ ኻግረን ዲፕሎማሲው ዲምቅሽንድ ሊግዘውድ ዋልጥርጝን እምትዝ ንየ አየውም፡፡

ኢትዮጵየ ጣሊያንስ፣ ፈረንሣይስ፣ አሜሪካስ (USA)፣ እንግሊዝስ፣ ሩሲያስመ ጀርመንስ (ዋልጠ ኻግራኒጅቅ) ላ እምትዝ ኽየቁ ኰረንዝ ዲፕሎማሲው ዲምቅሽን ፃቭርኩች።

እድወ እኒንትቅ ይነውድ ንጭቱ ይነ ዲቭየይዙ ሚሪየድ አድዋቱ ጣይትኒል አዝማሬን ግድር፣ ገውት፣ ዝላ ፅባየጘ ሽለለዝ ጉለሽድ ወርወርዘነውዝመ ጒሰጒሰነውዝ እንዝጘም አቕንተንድ አስጘዝ ቓሊስጘው ጉግድ አንቭቭስነ ቀኑን።

አምባላጀቱ ጣይትኒዝ ክረቁ ጉለሽ ወይሽማን ማኽሊስ ፊት አውራሪ ጊድን ገብሬ ይሽተው ዋግሹም ጓንጉልቱ ሰራዊት ቃወተዝመ ጝስን ምጥን ገብሬስ ችጝሽጘኲ። ጝስን ቅምሲዝ ጥይት ፃይር ለምስራጙ፤ ሰራዊትድም በርታዝራጙ ዊንድረይ ለለ ጚ። እንዝም ወይሽመነ ጉለሺዝ ኰሪዝ ዊነቁ አዝማሬኒስ እንት ይሽትኲ፦

ወፍጮ ቢወቅሩት አይለሰልስም፣

ከጊደን መንደር አይደርስም፤

ፈረሱን ጫኑት ፡ ይነሳ እንደኾን።

ወይሽማኒዙ ሰራዊትድ ውርም ፊታውራሪ ጊደንት ብሽም እዳቐቊ ቃወጢዝ የነትም ዋግሹም ጓንጉልስመ ደጃች ወልደተክሌስ ቃውሻጙ አሰነይዙ ኲርዘው ድሊስን ሚዝግቭስኲ።

ወይ ላስታቱ ሰራዊት ለካቲት 23 /1888 አ.ስ ቅሸነይዝ ማሪያም ሸዊቶቱ በዊል ሲልፍሸነውዝ ጄኔራል ማቲኦ አልቤርቶኒቲስ ቃውሸው ጣልያንቱ ፃግቭ ኪፍድ ጠቃዝኲ።

እን ጣይትኒዝም ፃለት ቀሰው አቕ ጣይት ጄኔራል አልቤርቶኒንስመ 4 ላዝ ንየ ዊተድር ማራኲ። እንዝም ወይሽማነ ሰራዊት ጭቑ ጀነራል መራቐተ ሰራዊት ፃቨኲ። ዋግሹም ጓንጉልቱ ኻፅሪል ንቕፀቁ ዊነነውድም ዊግሸኲ። እድወ እንዝም ቲክነውድ ይሽትኲ።

ዋግሽሞች ጠላት ላይ- እጅግ አመረሩ

የበላይነት ከስሞ -ሀያላን አፈሩ፣

ነበር ከቤታቸው- የነጭ አገልጋይ፣

ሰው እኩል መሆኑን- በተግባር የሚያሳይ፤

ምኒሊክ ጓንጉልት ኻጝስጝ እፅውጘት እግርገ ኹረድ ሚርዝሽት ክርጝጠጘድ ፃቭሽታንድ፤ ጝታይር ብሩም ጝታኹርቱ ክርጘድ ወሽጘጘ እቀጘ ኻዝንጝ እልድ ኻርቭጝ እፅውሽጘዊል እኪሪንቀት ክርጙ። አድዋቱ ድልስኒስ እግርገ ወይቱ ኽዝቭድ እቀጘ ኻዝንሰው አቕንትዝ ሊጘ አይርዝመ ኹርል ፋፅምሸው ቘጨድ ቲክነው አስጘይዝ ጋልፅኲ።

ሸምቸ እንዳልበላ መርከብ ተሰበረ፣ ነግጀ እንዳልበላ ብሩ ሸዋ ቀረ፤ አባትና ልጁ ድንበር ሲካፈሉ፣ ጽቋላን ለጓንጉል፥ዘጋሜን ለብሩ።

ኪሮስ ወ/ተንሳይ

ለካቲት 30/06/2017