ጝርት ድስን ይናቕመት ኻይነ 

1999 ዓ.ስ ገረዱ ፅንኸዙ መድረኽዝ ኻትምሸው “ድኽቲስ እፍርትዝጎ” የው ፅንኸድ ኢትዮጲየትል ኰር ጨቨቅ እትለው ኽርዝመ ግድርዝ ምላሰን  ዲቈዲቈሽተቁ ፅውዘንጥዝ አጉረውዝ ጠቃሽረይ አረጘድ ሚሪየኩ።

ኢትዮጲየቱ መቈዙ ፅውዘ ሲጘድ ንቕፀቁ አድለ ዚምነን እጊሰው አቓንድ 17 ትረዝመ 18ትረ አድለ ዚምኒዝ (ዘመነ መሳፍንት) አጉረው ግድርዝመ ሽወ ደግምግመዝ እትላጙ ዊነጘ ሚዝረንጥ ልብስጘኩ (ኢትዮጵየቱ ፍትሐነገስት)።

ሳይንስዙ ፅንኸንጥድ አትርጛጙ ፊርጘው ጨቨቅ ኽየው ችግሰድ መቈ አቐነውድ ደድሽቱ።

ኢትዮጵየትል ኪርመነ ጊዝዝ ሳይንስዝ ከቭሽተው መቈዙ ምርምረ ፅንኸ ፃቭሽተውድም 1929-1934 ዓ.ስ ጣሊያንቱ ዜገንዝ ዊኑ።

ቺተዝ ቈሽ 1958 ዓ.ስ እትል ዊነው መቈዙ ሽወድ አጉረው ሩሔዙ ችግሰ ዊኑ።

6 እርፍ አቒዝ ጭቑ 3 ላ ሽኽስ ንየ ዜገ (ኰሪዝ ዊነው ጥቅለ ኽዝቪስ 15%) መቈዝ ፃይሹ። 150 ሽኽ ክርጘዝ አጋልሽቱ።

እቀኽቭርድም 1958 ዓ.ስ ዊነው መቈዙ ኻይሊዝመ ጭቕትድ ጋልፀናንስ

“ሞጃ አገሩ ቆንጆ ሬሳ አይጠፋም ከጎጆ”፤ “የሞጆ ወባ ይገንድስህ”፤

“የቆላ ሰው ለምስክርነት አይበቃም”  ይሽታጙ ዊግሻጙ ዊኑ።

እኔንት እግዝግዘናንስም ኢትዮጵየትል መቈ ድሰነውዙ ድርጅት ንጉሰ ነገስት አፄ ሀ/ስላሴ ችበችብስጝ ዝምረ ኪርምሹ።

መቈዙ ሽወዝ አጋልሽተቁ ጅውንጥድ ቺዘነውዝም እቀ ኽቭሪዝ  አርቕት ፋጥረነውዝ፣ ጝንዝ ጝንዙ ኬሚካል ትንዝንመ መቈዙ ጅውንጥድ ዊርሸነውዙ ሰቭዝ መቈድ 40%ቲስ 5%ዝጎ ሳስሸነው ቸልሽ ዊነጘድ ሚዝረንጥድ ልብስጘኲ።

ነንቱ ሰቲዝም ብሔሩ መቈ ድሰነውዙ አፅቨ (NMEP) ኻግሪዝጘ 2030 ዓ.ስ መቈት ድሰናንስ ሰራሽታጙ አቕሽም ኻግሪዝጘድ አምረ ጨቨቅ 4 ሚሊዮንዝጎ አልተው ዜገ መቈዝ ቘይሸነውድ ቃፅልኲ።

ብላ ክልሊዝጘድ ቓልናንድም 2017 ዓ.ስ 2.1 ሚሊዮንዝ ንየ እጅር መቈዝ ፃይሽ ዊነጘድ ክልሊዙ እቀ ገረደ ትኽነ ኢንስቲቱድ ሚሪኲ። 2018 ዓ.ስ መቈዙ ፅውዘድ እቀጘዝ ኻስቭዘው ተጊል ችጝሸኲ።

ክልሊል መቈዝ አጋልሽተቁ 40 ወረጥዝ ችጘነው ጥውሸው ሙስየዝመ ኬሚካልዙ ጥወርድ አልሰናንስ ችግሰ አቐነውድ ልብተነውዝም “አርብቱ ናንጣን መቈት ድስጘኩ” የው ዝምረዝ እቀኽቭርድ ሲትፍሻጙ ችጝሸኲ።

ወይትጘም ዲቈው አምረይስ 4 ናን ቈሸ ቓሊስኲ።

መቈዙ ሽወዝ አጋልሽተጥ ጅውንጢስ ሳቁጠ ወረደ ላውድ አቓንድ ሚስኩርምዝመ ጥቅምት አርፈዝ መቈዙ ፅውዘድ ኻይልድ ዊነጘድ ፀመረ (019) ቀበሊዙ ፅበጥ ዊግትጝኩጙ።

ፀመረ ቀበሊዙ ፅበጥ ማኽሊስ ዊዝር የኔነሽ ቢያድግልኝ ስመ ዊዝር ደበሱ ጨርቈስ ነይጘው ኻሰቭዝ ጝተ ጅውነይዝጘ ሚስኩርምዝመ ጥቅምት አርፈዝ ሸወጭ አቒዝ 5፣ 6 እፈርዝመ በረኸል ፅበቁ ውሸብል መቈዝ ፅዊትጝ ኽሪጛጙ ዊንጘጘድ አርቒስጝኩⶔ።

ውርም እኰ ሙስየዝመ ኬሚካል ትንዝንድ ሚሪሸው አካልድ አልስየው አቕሽም መቈ እቀኽቭሪዙ ትኽነዙ ችግሰ አቐነውድ ልብትጝ አቑረቁ አቑድ ቅብሰነውዝመ ዲቨነውዙ ሰቭድ ዚልቀትነይዝ ሰራሽጛጙ አቐነውድ ዊግትጝኩⶔ።

” ይነ ጅውነዙ ዊርተድ ኻይሰናጙ የጝ፤ ዊትርቅ አርቭ ቅብሰነው፣ ዲቨነው፣ አይረነውዙ ሰቭድ ሙየጒጥድ አፍለድ የጝ ጒስጒስጛጙ ዊንጘውድ ጚ፣ ነን እቀኽቭርድ አርወድ ልብት ጝቕም የጝ ዝምረውድ” ይጝኩⶔ።

019 ቀበሊዙ ትኽነ ኤክስቴንሽን ሙየጉሪየ ዊዝር ብርቱካን አምሃ መቈዙ ፅውዘ እቑመቲስ እን አምረይዝ ቈሻጙ ተረነውድ ሚሪጝኩⶔ።

ጥቅምት አርፈይዝ ጭቑ 200 እቅ መቈዝ ፃይሽጘጘድ ዊግተቁድ ሙየጉሪየሸን “መቈዝ ቘይሸቁ ጅውንጢል ፃቭነው ቲክንክነዝ 5፣ 6 እቅ ፅዊትጝ ችጝናጙ የጝ” ይጝኩⶔ።

ሙስየዝመ ኬሚካል ትንዝሽትንድ ሰሜንቱ ጣይትኒስ እጝጎ አልትየው አቐነውድ ልብስጝኩⶔ።

አቕሽም “አርቭቱ ናንጣን መቈት ድስጘኩ” የው ዝምረዝ እቀኽቭርድ ጝቕምቱ ጎነጎንዝ ጝጅውነድ ዊርሻንስ ፃቭሽተው ሰቭዝመ አርቕትዙ ፋጥርንዝ ኽደር አርፈዝ መቈድ ቺዝየነውድ ዊግትጝኩⶔ።

ሳቁጠ ወረደ ትኽነ ጽ/ጝንዙ ዲቈተ አት አስምሮ ገዳሙ ጝተ ጋብዝ 2017 ዓ.ስ መቈድ ኻይልድ ዊነጘድ አስክዝጘንድ ” 2 ሽኽዝ 8 ላዝ 19 እቅ መቈዝ ፃይሽጝ ዊንጙ” ይጝኩጙ።

አቕሽም 50 ናንዝ ቈሽ ዊነው መቈድ “አርቭቱ ናንጣን መቈት ድስጘኩ” የው ዝምረዝ ሲን አርፈይዝ 79 ናንዝ ሳስ የው ዊነጘድ አስክዝጝኩⶔ።

2018 ዓ.ስ ወረደይዝጘ ፅበቁ 25 ቀበሊጢስ 17 ቀበሊዙ መቈድ ድሰናንስ ሰራሽታጙ አቐነውድ ዊግተቁድ ዲቈተድ ወለህ፣ ደብረ ብርሃን፣ ፀመረስመ ላጥ ንቕፀቁ ቀበሊየን ጥቅምት አርፈይዝ መቈዙ ትንዝንድ ቈሸነውድ የጝ ሚሪጘውድ።

“ጥቅምት አርፈይዝ ጭቑ 8 ላዝ ንየ እቅ መቈዝ ፃይሽጝኩጙ” ይጝኩⶔ።

ፅውዘድ እግዝግዘናንስም ወረደይዙ እቀኽቭሪዝ አርቕት ፋጥርንዙ ሰቭድ አትር ቃፅለነውድ ዊግትጝኩጙ አት አስምሮ።

“መቈድ ፈራቐቁ ጅውንጥዝ 3 ሽኽዝ ንየ ሙስየ ትንዘነውዝ  እቀኽቭሪዝ አርቕት ፋጥርንዙ ሰቭድ አትርዝን ቃፅልንኩኑን። አቑ ድርቑሰነው፣ ቅብሰነውዝመ ዲቨነው፣ እንዝጘም ዴልታ ሜትሪ ይሽተው ኬሚካልድ አቑ አቑረቁ ጅውንጢል ቲኒታጙ የጝ” ይጝኩⶔ።

መቈዙ ፅውዘ ይና ኻግርትል ትኽነዙ፣ ኢኮኖሚዝመ ገረዱ ችግሰ አቐነውድ አርቕሽተኲ።

አቓንስቅም ክልሊዝጘም ወይትጘም ሰጋዛጙ ተረው መቈዙ ፅውዘድ እግዝግዘናንስ እጝቅ እቀኽቭርድቅ ሙስየ አርውሸነውዝመ አቑረቁ አቑዙ ጅውንጥድ ጅዘነውዙ ሰቭድ ትኩርትዝ ሰራሸነው ጥውሸኲ።

ሳምራዊት ግርማይ

ገረዱ ኽደር 15/2018