የህዳር 9 ቀን 2017 ዓ.ም
አስተዳደር የሚያመለክተው ሁሉንም የአስተዳደር ሂደቶችን፣ ተቋማትን፣ ሂደቶችንና የጋራ ጉዳዮችን የሚወስኑበት እና የሚመሩበት የአሰራር ሂደትን ነው።
መልካም አስተዳደር በአስተዳደር ሂደት ላይ መደበኛ ወይም የግምገማ ባህሪን ይጨምራል። ይህም ማለት ከሰብአዊ መብት አንፃር በዋነኛነት የመንግስት ተቋማት የህዝብ ጉዳዮችን የሚያከናውኑበትን፣ የህዝብ ሃብትን የሚያስተዳድሩበት እና የሰብአዊ መብቶች መከበር ዋስትና የሚያገኙበትን ሂደት ይመለከታል ማለት ነው።
በዓለም አቀፍ ደረጃ ሁሉንም የሚያስማማ የመልካም አስተዳደር ትርጉም ባይኖርም በሚከተሉት አርእስቶች ላይ የሰብአዊ መብት መከበር፣ የሕግ የበላይነት፣ ውጤታማ ተሳትፎ፣ የባለብዙ ተዋናዮች አጋርነት፣ የፖለቲካ ብዝኀነት፣ ግልጽ እና ተጠያቂነት ያለው አሰራር እና ተቋማት እንዲሁም ቀልጣፋ እና ውጤታማ የመንግሥት ሴክተር፣ ህጋዊነት፣ የእውቀት ተደራሽነት፣ መረጃ እና ትምህርት፣ የሰዎች የፖለቲካ ስልጣን፣ ፍትሃዊነት፣ ዘላቂነት እና ኃላፊነትን፣ አብሮነትን እና መቻቻልን የሚያጎለብቱ አመለካከቶች እና እሴቶች ናቸው።
በአጠቃላይ ሲታይ ግን መልካም አስተዳደር ከፖለቲካዊ እና ተቋማዊ ሂደቶች እና የልማት ግቦችን ለማሳካት አስፈላጊ ከሆኑ ውጤቶች ጋር የተያያዘ ጽንሰ ሐሳብ ነው። ትክክለኛው የ “መልካም” አስተዳደር ፈተና የሰብአዊ መብቶችን ማለትም የሲቪል፣ የባህል፣ የኢኮኖሚ፣ የፖለቲካ እና የማህበራዊ መብቶችን ለማስከበር የገባበት ደረጃ ነው።
ዋናው ጥያቄ የአስተዳደር ተቋማቱ የጤና፣ በቂ መኖሪያ ቤት፣ በቂ ምግብ፣ የትምህርት ጥራት፣ ፍትሃዊ ፍትሕ እና የግል ደህንነት መብትን በብቃት እያረጋገጡ ነው ወይ? የሚለው ነው፡፡
የመልካም አስተዳደር ቁልፍ ባህሪዎች የሚባሉት የሰብአዊ መብቶች ጉባኤ የመልካም አስተዳደር ዋና ዋና ባህሪያትን ለይቷል። እነዚህ ባህሪያትም ግልጽነት፣ ኃላፊነት፣ ተጠያቂነት፣ ተሳትፎ፣ ለሰዎች ፍላጎት ምላሽ ሰጪነትን መያዙን ነው፡፡
የመልካም አስተዳደር እና የሰብአዊ መብቶች ትስስር እንዴት ይገለፃል ?
መልካም አስተዳደር እና ሰብአዊ መብቶች እርስ በርስ የሚደጋገፉ ናቸው። የሰብአዊ መብቶች ደረጃዎች እና መርሆዎች የመንግሥታትን እና ሌሎች የፖለቲካ እና የማህበራዊ ተዋናዮችን ሥራ ለመምራት የእሴቶችን ስብስብ ያቀርባሉ፤ እነዚህ ተዋናዮች ተጠያቂ ሊሆኑ የሚችሉበትን የአፈጻጸም ደረጃዎችንም ያቀርባሉ። በተጨማሪም የሰብአዊ መብት መርሆዎች የመልካም አስተዳደር ጥረቶች ይዘትን ያሳውቃሉ፤ የሕግ ማዕቀፎችን፣ ፖሊሲዎችን፣ ፕሮግራሞችን፣ የበጀት ድልድልን እና ሌሎች እርምጃዎችን ማሳወቅ ይችላሉ፡፡
በሌላ በኩል መልካም አስተዳደር ከሌለ ሰብዓዊ መብቶች በዘላቂነት ሊከበሩና ሊጠበቁ አይችሉም።
የሰብአዊ መብቶች ትግበራ ምቹ እና ምቹ በሆነ አካባቢ ላይ የተመሰረተ ነው፡፡ ይህም ተገቢ የሕግ ማዕቀፎችን እና ተቋማትን እንዲሁም የህዝቡን መብቶች እና ፍላጎቶች ምላሽ የመስጠት ኃላፊነት ያለባቸው የፖለቲካ፣ የአስተዳደር እና የአስተዳደር ሂደቶችን ያጠቃልላል። የመልካም አስተዳደርና የሰብአዊ መብት ትስስር በአራት አካባቢዎች ሊገለፅ ይችላል።
የመጀመሪያው በዴሞክራሲያዊ ተቋማት
በሰብአዊ መብት እሴቶች ሲመራ የዴሞክራሲ ተቋማት የመልካም አስተዳደር ማሻሻያ ህብረተሰቡ በመደበኛ ተቋማት ወይም መደበኛ ባልሆነ ምክክር በፖሊሲ አወጣጥ ላይ የሚሳተፍበትን መንገድ ይፈጥራል። እንዲሁም በርካታ ማህበራዊ ቡድኖችን በውሳኔ አሰጣጥ ሂደቶች ውስጥ በተለይም በአከባቢው ውስጥ ለማካተት ዘዴዎችን ያዘጋጃሉ። በመጨረሻም የሲቪል ማህበረሰብ እና የአካባቢ ማህበረሰቦች ለእነሱ አስፈላጊ በሆኑ ጉዳዮች ላይ አቋማቸውን እንዲገልጹ እና እንዲገልጹ ሊያበረታቱ ይችላሉ፡፡
የህዝብ አገልግሎት አሰጣጥ
የመንግስት አገልግሎቶችን ለህብረተሰቡ ከማድረስ አንፃር የመልካም አስተዳደር ማሻሻያ ሰብአዊ መብቶችን የሚያጎለብት ሲሆን የመንግስትን ኃላፊነት ለመወጣት የመንግስትን አቅም በማጎልበት ለበርካታ ሰብአዊ መብቶች ጥበቃ አስፈላጊ የሆኑትን ለምሳሌ የመማር መብትን ፣ ጤና እና ምግብ፣ የማሻሻያ ሥራዎች የተጠያቂነት እና የግልጽነት ዘዴዎችን አገልግሎቶች ለሁሉም ተደራሽ እና ተቀባይነት ያላቸው መሆናቸውን ለማረጋገጥ፣ ባሕላዊ ጥንቃቄ የተሞላበት የፖሊሲ መሳሪያዎች እና በውሳኔ አሰጣጥ ውስጥ የህዝብ ተሳትፎ መንገዶችን ሊያካትቱ ይችላሉ።
የሕግ የበላይነት
የሕግ የበላይነትን በተመለከተ የሰብአዊ መብት ተቆርቋሪ የመልካም አስተዳደር ውጥኖች ሕግን በማሻሻል ከወንጀለኛ መቅጫ ስርዓት እስከ ፍርድ ቤት እና ፓርላማ ድረስ ያሉ ተቋማት ሕጉን በተሻለ መልኩ ተግባራዊ ለማድረግ ይረዳሉ።
የመልካም አስተዳደር ውጥኖች የሕግ ማሻሻያ ቅስቀሳ፣ በሀገራዊ እና አለምአቀፍ የሕግ ማዕቀፎች ላይ የህብረተሰቡን ግንዛቤ ማስጨበጥ እና የተቋማትን የአቅም ግንባታ ወይም ማሻሻያ ሊያካትት ይችላል።
ፀረ-ሙስና
ሙስናን በመዋጋት ረገድ የመልካም አስተዳደር ጥረቶች በተጠያቂነት፣ በግልጸኝነት እና በመሳሰሉት መርሆዎች ላይ ተመርኩዘው የፀረ-ሙስና እርምጃዎችን ለመቅረጽ ነው።
በራስ ተነሳሽነት እንደ ፀረ-ሙስና ኮሚሽኖች ያሉ ተቋማትን ማቋቋም፣ የመረጃ ልውውጥ ዘዴዎችን መፍጠር እና የመንግስትን ገንዘብ አጠቃቀም እና የፖሊሲ አተገባበርን መከታተልን ሊያካትቱ ይችላል፡፡
ጠቅለል ሲል የመልካም አስተዳደር ጽንሰ ሐሳብ በተለያዩ ሰዎች በብዙ መንገድ ቢገለፅም ትርጉሙ በአብዛኛው የሚወሰነው መንግስታት ለማህበረሰባቸው ይህንን ሂደት ለማሳካት በሚከተሏቸው ግቦች፣ በሚመለከታቸው አካላት እና እነዚህ ግቦች ሊሳኩ በሚገቡበት ማህበራዊ-ፖለቲካዊ አካባቢ ሁኔታ ላይ ነው።
የመረጃ ምንጫችን ዩኤን ዶክ ኦርግ /unodc.org/ እና ኦርቸር ዶት ኦርግ /orchr.org/ የተባሉት ድረ ገፆች ናቸው፡፡
(ማራኪ ሰውነት)
በኲር የህዳር 9 ቀን 2017 ዓ.ም ዕትም